Monday, April 16, 2018

ЭРХ ЗҮЙН БҮЛ


Эрх зүйн бүл хэмээх ойлголт нь харьцуулсан эрх зүй судлалын тулгуур ойлголтын нэг билээ. Улс үндэстний эрх зүйн тогтолцоог бүрдүүлэгч эрх зүйн эх сурвалжийн нийлбэр цогцыг эрх зүйн бүл гэж нэрлэдэг.
Эрх зүйн бүл хэмээх ойлголтыг анхлан Германы эрдэмтэн Готфрид Лейбниц 1667 онд латин хэлнээ хэвлэгдсэн Nova Methodus Discendae Docendaeque Iurisprudentiae (Хууль цаазыг судлах, заах шинэ аргууд) бүтээлдээ ашигласан байна. Уг бүтээлийн «Theatrum legale als Projekt einerumfassenden Darstellung des Rechts aller Völker, Länder und Zeiten» (Эрх зүйг төсөл болгон авч үзэх нь: Бүх цаг үеийн ард түмэн, улс орнуудын тухай) нэрт долдугаар бүлэгтээ өгүүлсэн байна. Гарвал зүйн генетик хандлагад тулгуурлан улс орнуудын эрх зүйн уламжлалыг судлаж үзээд тэдгээрийг адил, төстэй шинжид тулгуурлан бүлэглэж, түүнийгээ эрх зүйн бүл хэмээн нэрлэжээ. Үүнээс өмнө дэлхийн улс орнуудын хэлний тогтоцыг харьцуулан судлаад хэл зүйн бүл гэх ойлголтыг бий болгосон байна.
Эрх зүйн бүл бүр өөрийн гэсэн онцлог шинжтэй байдаг. Харьцуулсан эрх зүйд эрх зйн бүл бүрийн адил төстэй болон ялгаатай шинж чанарыг судлах замаар эрх зүйн тогтолцоонд ангилал хийдэг байна. Ийнхүү эрх зүйн бүл гэж нэрлэгдсэн эрх зүйн тогтолцоо бий болдог байна. Эрх зүйн бүлийн ангилахдаа дараах хэмжүүрийг удирдлага болгодог. Үүнд:
Эрх зүйн эрх сурвалж хоорондын харилцаа
Шүүн таслах үйл ажиллагааны онцлог
Эрх зүйн тогтолцооны үүсэл хөгжил
Үүнээс гадна, эрх зүйн бүлийн талаар нэгдсэн ойлголт бий болгох нь эрх зүйн тодорхой үзэгдэл, үйл явцыг судлах, гадны орнуудын туршлагыг танин мэдэх, хүн төрөлхтний эрх зүйн хөгжлийн ерөнхий зүй тогтол, хандлагыг ойлгох, эрх зүйн болон улс төрийн соёлын талаар ерөнхий үзэл төлөвшихөд тусалдаг байна.
Эрх зүйн бүлийн талаар олонд түгсэн нэлээд үндэслэлтэй ангилалыг Парижийн их сургуулийн профессор Рене Дэвид (1906-1990 он) 1946 онд нийтлүүлсэн “Орчин үеийн эрх зүйн үндсэн бүл” нэртээ зохиолдоо өгүүлсэн байна. Тэрээр үзэл суртлын болон хууль, эрх зүйн гэсэн хоёр шалгуурыг үндэслэл болгон дараах эрх зүйн бүл байж болохыг санал болгосон байна. Үүнд:
·         Роман-Германы эрх зүйн бүл:
·         Англо-саксоны эрх зүйн бүл:
·         Шашны эрх зүйн бүл (Исламын, Иудейн гэх мэт):
·         Социалист эрх зүйн бүл:
·         Уламжлалт эрх зүйн бүл:
·         Бусад эрх зүйн бүл орно.
Хамбургийн их сургуулийн профессор, Холбооны улсын үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн асан Конрад Цвайгэрт (1911-1996 он), Олон улсын эрх зүйн Макс-Планк Хүрээлэнгийн захирал, Хамбургийн их сургуулийн профессор Хайн Д. Кэтц (1935 он) нар эрх зүйн тогтолцооны түүхэн бүрдэл, хууль зүйн сэтгэлгээний онцлог, эрх зүйн институтын онцлог, эрх зүйн эх сурвалжийн мөн чанар, тайлбарлах арга, үзэл суртлын хүчин зүйл гэх таван хэмжүүр түшиглэн эрх зүйн бүлийг дараах төрөлд ангилсан байна. Үүнд:
·         Романы:
·         Германы:
·         Скандиновын:
·         Англо-Америкийн:
·         Социалист:
·         Исламын:
·         Энэтхэгийн гэх долоон бүлд хуваасан (Konrad Zweigert und Hein Kötz, 1996, pp. 100-732).
Зөвлөлт Узбекийн нэрт эрх зүйч Акмаль Холматович Саидов (1958 он) эрх зүйн тогтолцооны түүхэн хөгжил, эрх зүйн эх сурвалжийн тогтолцоо, эрх зүйн институт, салбар гэх гурван хэмжүүрт тулгуурлан эрх зүйн бүлийг дараах төрөлд ангилсан байна. Үүнд:
·         Роман-Германы:
·         Ерөнхий эрх зүйн:
·         Скандиновын:
·         Латин-Америкийн:
·         Исламын:
·         Энэтхэгийн:
·         Ердийн эрх зүйн:
·         Алс Дорнодын хэмээн хуваасан байна (Саидов, 1985, хуудсд. 52-56).
Үүний дараа Зөвлөлтийн болон Оросын цолгорсон эрх зүйч Сергей Сергеевич Алексеев (1924-2013 он) субьектив эрх зүй, шүүн таслах үйл ажиллагаа, эрх зүйн үзэл суртал гэх гурван зүйлийг удирдлага болгон эрх зүйн бүлийг дараах дөрвөн төрөлд ангилсан. Үүнд:
Тивийн Европын буюу Роман-Германы эрх зүйн бүл:
Англо-Саксоны эрх зүйн бүл:
Уламжлалт шашны тогтолцооны бүл:
Үзэл сурталжсан тогтолцооны бүл болно.
Орчин үед эрх зүйн бүлийг хэрхэн ангилах тухайд судлаачдын дунд нэгдсэн үзэл бодол төлөвшиж чадаагүй байна. Гэхдээ ерөнхийд нь Англосаксоны болон Роман-Германы гэж хоёр төрөлд ангилах хандлага түгээмэл байна.
Англосаксоны эрх зүйн бүл
Англи, түүний колонийн эзэмшил нутаг байсан орнууд дахь эрх зүйн уламжлалыг бүхэлд нь Англосаксоны эрх зүйн бүл гэж нэрлэдэг. Үүсэл, гарвалийн хувьд дундад зууны үед Англид бүрэлдэн бий болсон. Эрх зүйн бүлийн үндсэн эх сурвалж нь Английн эрх зүй болно. Газар зүйн хамаадлын хувьд Англосаксоны эрх зүйн бүлийг Английн болон Америкийн гэх хоёр салбарт ангилдаг. Эдгээр бүр нь өөр өөрийн гэсэн онцлог шинжтэй. Хойд Америкийн эрх зүйн уламжлал нь тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарласнаас хойш Английн бусад колонийн эзэмшлээс ихээхэн онцлогтой хөгжиж ирсэн. Үүнтэй холбоотойгоор зарим судлаачдын зүгээс Англи, АНУ-ыг харилцан адилгүй эрх зүйн уламжлал бүхий орнууд гэж үзэх тохиолдол байдаг. Англосаксоны эрх зүйн бүлийн онцлог шинж нь шүүхийн прецедентэд эрх зүйн бусад эх сурвалжаас илүү ач холбогдол өгдөг, процессийн эрх зүйг чухалчилдаг, нийтийн болон хувийн эрх зүйг хатуу зааглан авч үздэггүй зэрэг нийтлэг шинжтэй. Нэмж хэлэхэд шүүхийн прецедентийг эрх зүйн үндсэн эх сурвалж гэж үздэг байна. Эрх зүйн эх сурвалж дотор эрх зүйн номлол томоохон байр суурь эзэлдэг онцлогтой. Үүний зэрэгцээ шүүхийн прецедентийг ач холбогдлоор нь, эсвэл уг баримтыг гаргаж буй субьектаар нь эрэмблэж авч үздэг байна. Дэлхийн нийт хүн амын гурван хүн тутмын нэг энэ эрх зүйн бүлд захирагдаж амьдардаг. Хойд Ирланд, Канад, АВстрали, Шинэ Зеланд зэрэг орнууд багтдаг.
Роман-Германы эрх зүйн бүл
Ромын эрх зүйн уламжлал дээр тулгуурлсан хөгжсөн нийтлэг шинж бүхий эрх зүйн тогтолцоотой орнуудыг нэрлэх нэршил болно. Орос мэтийн Европ тивийн бүр орнуудыг багтаасан өмнөх Англосаксоны эрх зүйн бүлийн эсрэг тогтолцоо болно. Эрх зүйн үндсэн эх сурвалж нь хууль болно. Эрх зүйн хэм хэмжээг салбар салбараар нь хатуу зааглан авч үздэг. Юуны түрүүнд бүх эрх зүйг нийтийн болон хувийн гэх хоёр дэд тогтолцоонд ангилдаг.
Нийтийн эрх зүйд захиргааны, эрүүгийн, үндсэн хуулийн болон олон улсын эрх зүйг хамааруулан авч үздэг. Харин хувийн эрх зүйд иргэний, гэр бүлийн болон хөдөлмөрийн эрх зүйг хамруулан ойлгодог. Төрийн эрх мэдлийн хүрээнд хууль тогтоох болон хууль хэрэглэх чиг үүргийг хатуу зааглан авч үздэг. Хууль тогтоох эрх мэдэл хууль тогтоох хуралд хадгалагдана. Энэ бүлийн ихэнх орнууд бичмэл үндсэн хуультай байдаг. Түүхэн талаас авч үзвэл Роман-Германы эрх зүйн бүл НТӨ IX зуунаас эхтэй. Гайн хууль, 12 хүснэгтийн хууль зэрэг эрх зүйн бүрдүүлбэр энэ үед бүрэлдсэн байна. Үүний зэрэгцээ, эзэн хааны зарлиг, чимин, Сенатын тушаал, шийдвэр зэрэг олон эрх зүйн акт гарч байсан нь уг эрх зүйн бүлийг агуулгыг хувьд баяжуулсан байна.
Роман-Германы эрх зүйн бүлийг үүсэл, хөгжлийн хувьд судлаачид сонгодогоос өмнөх үеийн ромын эрх зүй, сонгодог үеийн ромын эрх зүй, сүүл үеийн сонгодог ромын эрх зүй, сонгодогийн дараах ромын эрх зүй гэж дөрөв ангилдаг байна.
Роман-Германы эрх зүйн бүлд дараах бүлэг орнууд багтдаг. Үүнд:
Романы эрх зүйн бүлийн орнууд (Франц, Бельги, Испани, Люксембург, Монако, Нидерланд, Румын, Филиппин, Латин Америкийн орнууд, Францын колони байсан Африкийн орнууд, Ойрх, Дорнодын орнууд):
Германы эрх зүйн бүлийн орнууд (Герман, Австри, Армени, Бразил, Унгар, Грек, Индонези, Казахстан, Латви, Португали, Орос, Словак, Тайланд, Турк, Украйн, Швейцарь, Эстони, Өмнөд Солонгос, Япон):
Скандиновын эрх зүйн бүлийн орнууд (Дани, Исланд, Норвеги, Финлянд, Швед):
Эрх зүйн бүлийн талаар товчилбор өгүүлэхэд ийм бөлгээ. Эрхэм оюутнууд тус тусын мэдэх гадаад хэлээр хичээн судлахыг хүсье.
Эх сурвалжийн жагсаалт
Konrad Zweigert und Hein Kötz. (1996). Einführung in die Rechtsvergleichung auf dem Gebiete des Privatrechts. Tübingen: J.C.B. Mohr (Paul Siebeck).
Саидов, А. Х. (1985). Типология и классификация правовых систем совремменности. Правоведение, №2.
ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН НИЙТИЙН ЗАХИРГАА, УДИРДЛАГЫН БАГШ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ, УДИРДЛАГЫН АКАДЕМИЙН ДОКТОРАНТ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР
ЦАХИМ ШУУДАНГИЙН ХАЯГ: otgonbayar.n@etugen.edu.mn

Posted by at No comments:

Friday, October 13, 2017

ЛЕКЦ-10. ЗАХИРГААНЫ ЭРХ ЗҮЙН ДЭГЛЭМ

Захиргааны эрх зүйн дэглэм гэдэг нь – тодорхой нөхцөлд эрх зүйн субьектуудын эрх ашгийг хангах зайлшгүй нөхцөлийг бий болгоход чиглэсэн хууль зүйн арга хэрэгслээр илэрхийлэгдэх эрх зүйн зохицуулалтын хэлбэрийг хэлнэ.
Өргөн утгаар авч үзэх юм бол төрийн захиргааны байгууллагуудын хуулиар олгогдсон чиг үүргээ хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг захиргааны эрх зүйн дэглэм гэнэ. Харин явцуу хүрээнд нийтийн удирдлагын хүрээнд нийгмийн хэв журам, аюулгүй байдлыг хангаж, хууль ёсны эрх ашиг, эрхээ хэрэгжүүлэх, энэ зорилгод хүрэхийн тулд эрх зүйн хэм хэмжээний хэлбэрээр биелэлээ олсон иргэн, хуулийн этгээдийн үйл ажиллагаа, зан үйлийг зохицуулах дүрэм, журмын нийлбэр цогцыг хэлнэ.
Захиргааны эрх зүйн дэглэмийн нийтлэг шинжид дараах зүйл багтана. Үүнд:
·         Нийтийн удирдлага, гүйцэтгэх эрх мэдлийн байгууллагын үйл ажиллагааны хүрээнд бий болдог:
·         Захиргааны эрх зүйн хэм хэмжээгээр зохицуулагддаг:
·         Иргэн, төрийн байгууллага, нийгмийн нэгдэл, үйлдвэр, аж ахуйн нэгжийн зан үйлийн дүрэм журмыг нэг бүрчлэн тогтоож өгдөг:
·         Нэмэлт хязгаарлалт хийж, нэмэлт чиг үүрэг оноодог:
·         Нөлөөллийн захиргааны аргыг өргөнөөр ашигладаг:
·         Иргэн, хуулийн этгээд, төрийн захиргааны байгууллагын үйл байдлын хэрэгжилтийн үйл явцад хяналт тогтоодог:
·         Дэглэмийн ерөнхий хэлбэрийг зөрчсөн этгээдэд төрийн албадлагын нэмэлт арга хэмжээ хэрэглэдэг зэрэг шинж орно.
Захиргааны эрх зүйн дэглэм дараах үүрэгтэй. Эдгээрт:
·         Нийгмийн аюулгүй байдлыг хангаж, төрийн удирдлагад чухал үүрэг гүйцэтгэх обьектуудын хэвийн үйл ажиллагааг хангадаг:
·         Гал түймрийн эсрэг, байгаль хамгааллын болон тусгай хэлбэрийн бусад арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж буй газар нутагт эрх, үүргийн хэрэгжилтийг тодорхойлж өгдөг:
·         Улсын нууцад хамаарах мэдээ агуулсан, эсвэл аюулт төвшин бүхий обьектийн ашиглалтын дүрмийг тогтоож өгдөг:
·         Тусгай дэглэмийн үед иргэн, хуулийн этгээдийн хууль ёсны эрх ашиг, эрх, эрх чөлөөг хангах:
·         Төрийн эрх мэдлийн болон нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллагын үр дүнтэй, шударга үйл ажиллагаа явагдах нөхцөлийг хангах зэрэг болно.
Захиргааны эрх зүйн дэглэмийн эрх зүйн үндэс нь монгол улсын үндсэн хууль, салбар хуулиуд, ерөнхийлөгчийн зарлиг, засгийн газрын тогтоол, төрийн захиргааны төв болон нутгийн захиргааны байгууллагаас гаргасан эрх зүйн хэм хэмжээ зэрэг болно.  
Ерөнхий агуулгын хувьд захиргааны эрх зүйн дэглэм дараах зүйлээс бүрдэнэ. Эдгээрт:
·         Зорилго, зорилт:
·         Захиргааны эрх зүйн дэглэмийн зарчим:
·         Дэглэмээр зохицуулагдах нийгмийн харилцаа:
·         Дэглэмийн субьектуудын захиргааны эрх зүйн статус:
·         Дэглэмийг хангах арга хэрэгсэл зэрэг болно.
Дэглэмийн зорилго гэдэг нь нийгмийн аюулгүй байдал, нийгмийн дэг журмыг хангах, улс, нийгэм, хүнд аюултай хууль зөрчих гэх мэт гэмт үйлдлээс урьдчилан сэргийлэхэд оршино.
Захиргааны эрх зүйн дэглэмийн зарчим дараах төрөлтэй. Үүнд:
·         Захиргааны болон шүүх эрх мэдлийг нарийн зааглах:
·         Иргэний эрх, эрх чөлөөг бага төвшинд хязгаарлах:
·         Хууль ёсыг чандлан сахих:
·         Эрх мэдлийн хэрэгжилтэд төрийн байгууллага, эрх бүхий албан тушаалтны хариуцлагыг нэмэгдүүлэх зэрэг юм.
Захиргааны эрх зүйн дэглэмийн обьект гэдэг нь захиргааны эрх зүйн дэглэмийн дүрэм журмаар зохицуулагдах төрийн удирдлагын хүрээн дэх нийгмийн харилцааны нийлбэр цогц юм. Эдгээр харилцаа нь нийтийн эрх зүйн харилцаанд хамаардаг. Захиргааны эрх зүйн дэглэмийн хэм хэмжээ хувийн эрх зүйн харилцааг зохицуулах тохиолдолд хууль зөрчсөн үйлдэл болно.
Захиргааны эрх зүйн дэглэмийг хангах арга хэрэгсэл гэдэг нь захиргааны эрх зүйн дэглэмийг хэрэгжүүлэх захиргааны эрх зүйд дулдуйдсан арга, хэрэгслийн нийлбэр цогц юм.
Үндэсний аюулгүй байдлыг хэрхэн хангаж байна вэ гэдгээр нь захиргааны эрх зүйн дэглэмийг улсын аюулгүй байдлыг хангах дэглэм, улсын аюулгүй байдал, нийгмийн хэв журмыг хангах дэглэм, нийгмийн хэв журмыг хангах дэглэм, удирдлагын бусад салбарын зорилтыг хангахад чиглэсэн захиргааны эрх зүйн дэглэм, захиргааны эрх зүйн бүрэн дэглэм зэргээр ангилдаг.
Тогтоосон субьектаас хамааруулан холбооны дэглэм, бүс нутгийн дэглэм, орон нутгийн дэглэм гэхчлэн ангилна. Үйлдлийн хугацаат шинжээр нь түр зуурын болон байнгын дэглэм гэж хуваана. Обьектоос нь хамааруулан газар нутгийн дэглэм, обьектийн дэглэм, нийгмийн аюулт шинж бүхий улсын ач холбогдол бүхий юмсад хандсан дэглэм, чиг үүргийн дэглэм гэж ангилна.
Хууль, эрх зүйн шинжээр нь ординар болон экстраординар дэглэм гэж бас ангилна.

БЭЛТГЭСЭН: ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН БАГШ, ДОКТОРАНТ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР
Posted by at No comments:

Thursday, October 5, 2017

ЗАХИРГААНЫ ЭРХ ЗҮЙ ХИЧЭЭЛИЙН ХӨТӨЛБӨР

Хичээлийн нэр: Захиргааны эрх зүй
Улирал: Намар
Хичээлийн задаргаа: 3 кредит, 1:1.5:0.5 (Лекц, семинар, бие даалт)
Заах багш: Н. Отгонбаяр
Цахим шуудангийн хаяг: nyamaew@gmail.com
Утас: (976)-80990613
Ажлын өрөө: Этүгэн их сургуулийн хичээлийн 3-р байр, 205 тоот
Ажиллах цаг: Даваа-Баасан, 07:40 – 18:00
Үндсэн сурах бичиг:
СЭЗДС, “Захиргааны эрх зүй”, УБ, 2014 он.
Нэмэлт судлах материал:
Ж. Долгоржав, “Захиргааны эрх зүй”, УБ, 2001 он.
Бахрах Д. Н., Россинский Б. В., Старилов Ю. Н, “Административное право”, Учебник для студентов, М, Издательство НОРМА, 2008.
Россинский Б. В., Старилов Ю. Н, “Административное право”, Учебник для студентов, М, Издательство НОРМА, 2009.
Хичээлийн өмнөх холбоо: Нийгмийн тухай мэдлэг, эрх зүйн үндэс зэрэг хичээлтэй холбогдоно. Эдгээр хичээлээр олж авсан мэдлэг нь захиргааны эрх зүй хичээлийн суурь болно.
1.      Хичээлийн танилцуулга, товч тодорхойлолт:
Хичээлийн зорилго: Энэхүү хичээлийг үзсэнээр оюутан сурагчид захиргааны үйл ажиллагаанд оролцогчдын олон талт харилцааг зохицуулах салбар эрх зүйн талаар цогц, системтэй мэдлэг эзэмших болно.
Хичээлийн тодорхойлолт: төрийн удирдлага, гүйцэтгэх эрх мэдэл хэрэгжих явцад захиргааны эрх зүйн субьект харилцан ажиллах, захиргааны үйл ажиллагаа тодорхой хэлбэр, аргаар явагдах, хариуцлага хүлээх, хяналт шалгалт хийгдэхтэй холбогдон үүссэн нийгмийн харилцааг судлах ухааныг захиргааны эрх зүй гэж  үздэг.
Хичээлийн судлах кредит нь 3 байна. 24 цагийн лекц, 32 цагийн семинар, 16 цагийн бие даалт байна.
Оюутан сурагчдад захиргааны үйл ажиллагааг зохицуулах хэм хэмжээг бодитойгоор танин мэдэх, ажил мэргэжилтэйгээ уялдуулж хэрэглэх, ухамсартайгаар ашиглах дадал, чадвар эзэмшүүлнэ.
2. Хичээлийн үр дүн:
I. Мэдлэг
a.  Захиргааны үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх, уг үйл ажиллагаа зохицуулсан хэм хэмжээний тухай мэдлэг эзэмшүүлэх:
b. Захиргааны үйл ажиллагаанд оролцогчдын эрх үүрэг, хариуцлагын талаар мэдлэг эзэмшүүлэх:
c. Захиргааны үйл ажиллагааны төрөл, харилцаа, хэм хэмжээ, эх сурвалжийн тухай мэдлэг бүтээж, эзэмшүүлэх:
d. Захиргааны эрх зүйн үйл ажиллагаа, албадлага, хариуцлага, шийтгэл гэх мэт захиргааны үйл ажиллагаанд оролцогчдын дунд үүсэх олон талт харилцааны тухай цогц мэдлэг эзэмшүүлэх:
II. Чадвар
a. Захиргааны үйл ажиллагааг бодитойгоор танин мэдэх чадвар:
b. Захиргааны үйл ажиллагаанд дүн шинжилгээ хийх чадвар:
c. Захиргааны үйл ажиллагаанд хариуцлагатайгаар оролцох чадвар:
d. Захиргааны эрх зүйн харилцаа, хууль зүйн уялдаа холбоо, үр нөлөөг тооцох:
III. Хандлага
a. Захиргааны эрх зүйн харилцаанд оролцохдоо улс, үндэстнийхээ язгуур эрх ашгийг дээдлэх эх оронч үзэл, хандлагыг бий болгох:
b. Ёс суртахуунтай байх:
c. Захиргааны эрх зүйн хэм хэмжээг үйл ажиллагаандаа мөрдлөг болгож ажиллах:
d. Захиргааны хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлэх:
3. Арга зүй:
№
Арга зүйн нэр
 Тайлбар, тодорхойлолт
1
Семинар
Асуудалд суурилсан
Оюутан сурагчид асуудлыг багаар хамтарч ажиллан шийдвэрлэдэг оюутан төвтэй сургалтын стратеги юм. Асуудал баримжаалж ажилласнаар оюутнууд бие даан суралцах замаар мэдлэг эзэмших, бүлгийн ажил, бүлгийн төсөл удирдаж сурах төдийгүй харилцааны чадвар сайжирч, асуудал шийдвэрлэх дадал эзэмшинэ.
2
Семинар
Кейс дээр суурилсан
Кейст суурилсан сургалт нь бодит амьдрал дээрх нөхцөлд тулгуурладаг. Оюутан тодорхой хугацаатай асуудал ба үйл явдлын дарааллын дагуу дасгал хийнэ.
3
Бие даалт
Сорилтод суурилсан
Өргөн хүрээний олон янзын асуудлыг багаар ажиллан шийдэх сорилт хэлбэртэй байдаг.
4
Бие даалт
Даалгаварт суурилсан
Энэ үед оюутан тодорхой дасгал, даалгаврыг дүрд жүжиглэн тоглох замаар үйлдлээр хийж гүйцэтгэнэ. Ингэснээр тухайн сэдвийн мэдлэг, чадвар сайжрахын зэрэгцээ харилцааны, багаар ажиллах, асуудалд бүтээлчээр хандах зэрэг  цогц чадамж төлөвшинө.

4. Хичээлийн агуулга, төлөвлөгөө
№
Сургалтын модуль
(Үндсэн сурах бичгийн  бүлэг)
Сэдэв
Хугацаа (хэд дэх долоо хоног)
Судлах цаг
Үүнээс
Лекц, бие даалт цаг

Семинар цаг
Бие даалт
1
Бүлэг -1
Захиргааны тухай ойлголт, агуулга, төрөл
I
4
2


Төрийн захиргааны онол ба захиргааны эрх зүй
I

2

2
Бүлэг -2
Төрийн захиргааны тухай ойлголт, хэлбэрүүд
II
4
2


Гүйцэтгэх эрх мэдэл ба төрийн захиргаа
II

2

3
Бүлэг -3
Захиргааны эрх зүйн тухай ойлголт, зохицуулах зүйл, тогтолцоо
III
4
2



2

Захиргааны эрх зүйн зохицуулалт, мөн чанар, бүтэц
4
Бүлэг -4
Захиргааны эрх зүйн онолын үүсэл, хөгжил
IV
8


2
Захиргааны эрх зүйг судлах үндсэн хандлагууд
IV
2


Мэдлэг бататгах хичээл
V

4

5
Бүлэг -5
Захиргааны эрх зүйн зарчим
VI
8
2


Захиргааны эрх зүйн чиг үүрэг
VI

4

Мэлэг бататгах хичээл
VII


2
6
Бүлэг -6
Захиргааны эрх зүйн эх сурвалж
VIII
6
2


Захиргааны эрх зүйн хэм хэмжээ хэрэгжих арга
VIII

2

Мэдлэг бататгах хичээл
IX


2
7
Бүлэг -7
Захиргааны эрх зүйн харилцаа
X
8
2


захиргааны эрх зүйн харилцааны ангилал

4

Захиргааны эрх зүйн харилцааны обьект, субьект


2
8
Бүлэг -8
Төрийн захиргааны үйл ажиллагааны тухай ойлголт, төрөл
XI
6
2


Зөвшөөрлийн тогтолцоо

2

Захиргааны эрх зүйн тусгай дэглэм


2
9
Бүлэг -9
Захиргааны албадлага
XII
6
2


Захиргааны хариуцлагын тухай ойлголт, төрөл

2

Захиргааны шийтгэл, төрөл


2
10
Бүлэг -10
Төрийн захиргааны үйл ажиллагаан дахь хууль ёсны дэглэмийн агуулга, ач холбогдол
XIII
8
2


Төрийн захиргааны үйл ажиллагаан дахь хяналт шалгат

4

Захиргааны хяналт


2
11
Бүлэг -11
Улс орнуудын захиргааны эрх зүйн уламжлал, төрийн захиргааны байгууллагын тухай ойлголт, зохион байгуулалтын бүтцийн онцлог
XIV
4
2


Мэдлэг бататгах хичээл

2

12
Бүлэг -12
Монгол улсын төрийн захиргааны байгууллагын тогтолцоо, эрх хэмжээ
XV
6
2


Төрийн алба, төрөл, төрийн захиргааны албан хаагч
XV

2

Дүгнэлт хичээл
XVI


2
Нийт цаг

72
24
32
16


5. Хөтөлбөрийн үр дүн, хичээлийн үр дүнгийн матриц
№
                  Хичээлийн  үр дүн

Хөтөлбөрийн үр дүн
Мэдлэг
Чадвар
Хандлага
Ia
Ib
Ic
Id
Ie
If
Ig
Ih
IIa
IIb
IIc
IId
IIe
IIIa
IIIb
IIIc
IIId
IIIe
IIIf
IIIg
1
Мэргэжлийн шинжлэх ухааны үндсэн суурь мэдлэг
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
2
Мэргэжлийн цөм мэдлэг
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+



+
+
+




3
Ахисан түвшинд мэргэших боломж
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+



4
Шинжлэн судлах, асуудал шийдвэрлэх чадвар
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+

+

+
+
+
+
+
+
+
5
Туршилт хийх, мэдлэг бүтээх чадвар
+
+
+
+
+



+
+
+
+
+







6
Системтэйгээр бодох чадвар
+
+
+
+

+
+
+
+
+
+

+







7
Хувь хүний хандлага, байнга суралцах хандлага




+
+
+
+
+
+
+

+
+
+
+




8
Ёс зүйтэй байх, хариуцлага ухамсарлах чадвар
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+


+
+
+
+
+
+
+
9
Багаар ажиллах
+
+
+
+
+
+
+
+

+
+
+
+
+

+
+
+


10
Харилцааны ур чадвар
+
+
+
+




+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
11
Гадаад хэлээр харилцах чадвар
+
+

+
+
+


+
+
+
+








12
Мэргэжилтэн гаргах шийдвэрийнхээ ор нөлөөг (орчин, ба нийгмийн хүрээнд) ойлгох чадвар
+
+
+
+
+
+
+
+

+
+
+

+
+
+
+
+
+
+
13
Мэргэжилтэн гаргах шийдвэрийнхээ ор нөлөөг (төрийн захиргаа, гүйцэтгэх эрх мэдлийн хүрээнд) ойлгох чадвар
+
+
+
+
+
+
+
+

+
+
+

+
+
+
+
+
+
+
14
Мэргэжлийн болон удирдлагын түвшинд сэтгэн бодох чадвар
+
+
+
+
+



+
+
+
+

+
+
+
+



15
Үйл ажиллагааг төлөвлөх чадвар








+
+
+
+
+

+
+




16
Хэрэгжүүлэх, бүтээх чадвар








+
+
+
+
+

+
+




17
Хэрэглээ болгох чадвар








+
+
+
+
+

+
+




18
Мэргэжлийн манлайлал








+
+
+
+
+

+
+




19
Интерпренершил








+
+
+
+
+

+
+
+



6. Хичээлээр эзэмших мэдлэг, чадвар, хандлага ба хичээлийн агуулгын хамаарал
№
Хичээлийн  цөм агуулга (сэдэв)
Мэдлэг
Чадвар
Хандлага
Ia
Ib
Ic
Id
Ie
If
Ig
Ih
IIa
IIb
IIc
IId
IIe
IIIa
IIIb
IIIc
IIId
IIIe
IIIf
IIIg
1
Захиргааны тухай ойлголт, агуулга, төрөл
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+


+
+
+
+



2
Төрийн захиргаа, гүйцэтгэх эрх мэдэл
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+



+
+
+
+



3
Захиргааны эрх зүйн тухай ойлголт, зохицуулах зүйл, тогтолцоо

+
+


+


+
+
+
+

+
+
+




4
Захиргааны эрх зүйн үүсэл, хөгжил, судлах хандлагууд
+
+
+

+
+


+
+
+


+
+
+




5
Захиргааны эрх зүйн зарчим, чиг үүрэг
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+








6
Захиргааны эрх зүйн эх сурвалж, хэм хэмжээ
+
+
+





+
+
+
+
+
+
+
+
+



7
Захиргааны эрх зүйн харилцаа, ангилал, обьект, субьект
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+

+
+
+
+
+


8
Төрийн захиргааны үйл ажиллагааны тухай ойлголт, зөвшөөрлийн тогтолцоо, захиргааны эрх зүйн тусгай дэглэм
+
+
+
+
+
+
+
+

+
+
+

+
+
+
+
+


9
Захиргааны албадлага, захиргааны хариуцлага, шийтгэл, төрөл
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+


10
Төрийн захиргааны үйл ажиллагаан дахь хууль ёсны дэглэм, хяналт шалгалт
+
+
+





+
+
+
+
+







11
Улс орнуудын захиргааны эрх зүйн уламжлал, төрийн захиргааны зохион байгуулалт, онцлог
+
+
+





+
+
+
+
+







12
Монгол улсын төрийн захиргааны байгууллагын тогтолцоо, онцлог
+
+
+
+
+
+


+
+
+
+
+








7. Үнэлгээ:
I.Үнэлгээний бүтэц
Оюутны мэдлэг, чадвар, хандлагын рейтингийг улирлын турш 100 хувийн системээр стандарт үнэлгээгээр үнэлнэ. Тухайн хичээлийн эзэмшсэн мэдлэг, чадварын рейтингийн үнэлгээ нь явцын 60 хувийн болон шалгалтын 40 хувийн дүн гэсэн хоёр хэсгээс бүрдэнэ. Явцын болон шалгалтын үнэлгээний дүнгийн нийлбэрээр тухайн хичээлээр оюутны эзэмшсэн мэдлэг, чадварын улирлын стандарт үнэлгээг гаргана.
№
 Үнэлгээ
Эзлэх хувь
Тайлбар
Явцын үнэлгээ
Ирц, оролцоо
Лекц-10
Лекц орохоос 10 хоногийн өмнө хичээлийг онлайнд word болон ppt хэлбэрээр байршуулна. Лекцтэй хамт тухайн хичээлд хэрэглэгдэх үндсэн болон нэмэлтээр судлах материал, линкийг байршуулна.
Оюутан хуваарийн дагуу лекцийн хичээлдээ тогтмол сууна.
Лекцийг 5R зарчмын дагуу цэвэр, алдаагүй хөтлөн, асууж тодруулах зүйлийг тэмдэглэх ёстой.
Багш лекцийн хичээлийг удирдан явуулахдаа тухайн сэдвийн гол агуулга, практик ач холбогдлыг кейс жишээн дээр тулгуурлан тайлбарлах ба оюутнуудаас тухайн сэдвийн ойлголтыг бататгах асуулт асууна. Асуултад хариулсан оюутныг идэвхтэй оролцсон гэж үзэн хариултын тодорхой болон тодорхой бус байдлаас хамааран дүгнэнэ.
Бие даалтын ажлууд
20
БД-1: Захиргааны эрх зүйн үүсэл хөгжил сэдвийн хүрээнд дүрчилсэн зохиомж бичүүлэх
БД-2: Захиргааны эрх зүйн эх сурвалжаар кейс ажиллуулах
БД-3: Улс орнуудын захиргааны эрх зүйн уламжлал сэдвээр бие даалт хийлгэх
БД-4: Монгол улсын төрийн захиргааны байгууллагын тогтолцоо, хууль эрх зүйн зохицуулалт сэдвийн хүрээнд бичвэр бэлдүүлж үнэлэх
Семинар, дадлагын ажлууд
10
16 удаагийн семинарын хичээлд сууж, лекцийн хичээл дээр өгсөн мэдлэгийг кейс жишээн дээр тайлбарлан ярилцана. Оюутнуудыг баг болгон хувааж даалгавар өгөх ба даалгаврын гүйцэтгэлээр дүгнэх болно. Багш семинар, бие даалтын хичээлийг хэрхэн удирдан явуулах удирдамжийг 7 хоногийн өмнө гаргаж өгнө. Семинарын хичээл бүрийг шалгуур үзүүлэлтийн дагуу үнэлэнэ. Хичээл тус бүр дээр ажилласан даалгавар 2 оноо ба нийт 48 оноо бүрэн цуглуулснаар 10 оноо авна.
Явц
20
Хичээлийн явцад 2 удаа шалгалт авна. Үүнд:
1.      Эсээ бичих: сэдвийг урьдчилсан байдлаар гаргаж өгнө \эсээг зөв бичих дүрэм, найруулга зүй, агуулгыг харгалзан үнэлнэ. Нийт 10 оноо\.
2.      I-XII бүлэг лекцийн агуулгыг хамруулсан дөрвөн хувилбарт сорилын шалгалт авна. Нийт оноо 10.

Эцсийн үнэлгээ
Явцын үнэлгээ
60
Явцаас 36 онооноос дээш авсан тохилдолд шалгалтанд орно
Шалгалт
40%
Улирлын шалгалтыг дараах хэлбэрээр авна.
Явцад авсан шалгалтын журмаар улирлын шалгалтыг авна.
Асуулт давхардахгүй.
Эсээ бичих, дөрвөн хувилбарт аман хэлбэрийн сорилт
Шалгуур үзүүлэлтийн дагуу оюутныг үнэлнэ.          
Нэгдсэн дүн
100%
Явцын үнэлгээнээс 36 дээш авсан оноог 24 дээш авсан оноог нэмж гаргана.

7.1 Үнэлгээний хэлбэр: (Блүүмийн Таксамноми)

№
Хичээлийн үр дүн
Танин мэдэхүйн хэмжээс
Шалгалт
Санах
Ойлгох
Хэрэглэх
Дүн шинжилгээ хийх
Үнэлж дүгнэх
Бүтээх

Хэлбэр
Мэдлэг
Захиргааны эрх зүйн тухай ойлголт, зохицуулах зүйл, тогтолцоо
+
+
+
+
+

Дөрвөн хувилбарт сорилго, эсээ, аман хэлбэр
Захиргааны эрх зүйн үүсэл, хөгжил, судлах хандлагууд
+
+
+
+
+

Захиргааны эрх зүйн зарчим, чиг үүрэг
+
+
+
+
+

Захиргааны эрх зүйн эх сурвалж, хэм хэмжээ
+
+




Захиргааны эрх зүйн харилцаа, ангилал, обьект, субьект
+
+
+
+
+

Захиргааны албадлага, захиргааны хариуцлага, шийтгэл, төрөл, хяналт, шалгалт
+
+
+
+
+

Чадвар
Захиргааны харилцаанд оролцох, хэм хэмжээ, зохицуулалтын механизмийг танин мэдэх
+
+
+
+
+

Эсээ
Захиргааны харилцаа, эрх зүйн уялдаа холбоо, үр нөлөөг тооцох
+
+
+
+
+

Нийгэм, хамт олонтой харилцах
+
+
+
+
+

Зорилго, зорилтоо хэрэгжүүлэх
+
+
+
+
+
+
Удирдан зохион байгуулах, боломж бололцоогоо үр дүнтэй ашиглах
+
+
+
+
+
+
Хандлага
Аливаа зүйлд бие даан, бүтээлчээр сэтгэн бодох


+
+
+
+

Бие даалт
Ёс суртахуунтай байх


+
+
+
+
Захиргааны эрх зүйн хэм хэмжээг үйл ажиллагаандаа мөрдлөг болгож ажиллах


+
+


Эрх зүйн хэм хэмжээнд тулгуурлан захиргааны үйл ажиллагаанд оролцох



+
+
+
+

III. Үнэлгээний аргачлал
Бие даалт, төсөлт ажил, тайлан, лаборатори, дадлага, оролцоо, явцын болон эцсийн үнэлгээний даалгаврыг үнэлэх арга:
Ирц-оролцоо - 10% (10 оноо)
№
Хөтөлбөрийн үр дүн
(хамаарах хэсэг)
3.1.1.2- Мэргэжлийн цөм мэдлэг
3.1.2.1 – Шинжлэн судлаж асуудал шийдвэрлэх
3.1.2.3 – Системтэйгээр бодох
3.1.3.1 – Багаар ажиллах чадвар

Хичээлийн үр дүн
(хамаарах хэсэг)
·         Захиргааны эрх зүйн үзэгдэл, үйл явцыг танин мэдэх
·         Захиргааны үйл ажиллагаа, эрх зүйн зохицуулалтад үнэлэлт дүгнэлт өгөх
·         Эрх зүйн хэм хэмжээнд тулгуурлан захиргааны үйл ажиллагаанд оролцох
·         Захиргааны үйл ажиллагааны эрх зүйн зохицуулалтын үр нөлөөг тооцоолох

Шалгуур үзүүлэлт
Үнэлэх оноо, арга хэлбэр

5
4
3
2
1
1
Лекцийн ирц
11-12 удаа
9-10 удаа
7-8 удаа
4-6 удаа
3 доош
2
Хичээлийн материал бүрдүүлэлт \Тэмдэглэл\
12 лекц тэмдэглэж асуулт боловсруулсан
9 лекц тэмдэглэж асуулт боловсруулсан
7 лекц тэмдэглэж асуулт боловсруулсан
4 лекц тэмдэглэж асуулт боловсруулсан
3 лекц тэмдэглэж асуулт боловсруулсан
3
Тухайн сэдвээр асуулт боловсруулсан



Лаборатори, дадлагын ажлууд - 10% (20 оноо)
№
Хөтөлбөрийн үр дүн
(хамаарах хэсэг)
3.1.1.2- Мэргэжлийн цөм мэдлэг
3.1.2.1 – Шинжлэн судлаж асуудал шийдвэрлэх
3.1.2.3 – Системтэйгээр бодох
3.1.3.1 – Багаар ажиллах чадвар

Хичээлийн үр дүн
(хамаарах хэсэг)
·         Захиргааны эрх зүйн үзэгдэл, үйл явцыг танин мэдэх
·         Захиргааны үйл ажиллагаа, эрх зүйн зохицуулалтад үнэлэлт дүгнэлт өгөх
·         Эрх зүйн хэм хэмжээнд тулгуурлан захиргааны үйл ажиллагаанд оролцох
·         Захиргааны үйл ажиллагааны эрх зүйн зохицуулалтын үр нөлөөг тооцоолох

Шалгуур үзүүлэлт
Үнэлэх оноо, арга хэлбэр

5
4
3
2
1
1
Семинарын оролцоо
15-16 ирц
13-14 ирц
10-13 ирц
7-9 ирц
6 доош
2
Бие даалтын оролцоо
7-8 ирц
5-6 ирц 
3-4 ирц
2 ирц
1 ирц
3
Семинарын зохион байгуулалт
Багаараа хуваарилагдсан сэдвийн дагуу үнэлгээний шалгуур хуудсын үзүүлэлтээр нийт 10 оноогоор үнэлнэ. Оюутны тооноос хамааран багш онооны хуваарилалтыг хийнэ.
4
Бие даалт
Дөрвөн бие даалт өгөх ба нийт 20 оноо цуглуулна.
Нийт
10 оноо
БД-1
2 оноо
БД-2
2 оноо
БД-3
6 оноо
БД-4
10 оноо


№
Хөтөлбөрийн үр дүн
(хамаарах хэсэг)
3.1.1.2- Мэргэжлийн цөм мэдлэг
3.1.2.1 – Шинжлэн судлаж асуудал шийдвэрлэх
3.1.2.3 – Системтэйгээр бодох
3.1.3.1 – Багаар ажиллах чадвар

Хичээлийн үр дүн
(хамаарах хэсэг)
Чадвар
·         Захиргааны эрх зүйн үзэгдэл, үйл явцыг танин мэдэх
·         Захиргааны үйл ажиллагаа, эрх зүйн зохицуулалтад үнэлэлт дүгнэлт өгөх
·         Эрх зүйн хэм хэмжээнд тулгуурлан захиргааны үйл ажиллагаанд оролцох
·         Захиргааны үйл ажиллагааны эрх зүйн зохицуулалтын үр нөлөөг тооцоолох

Шалгуур хуудас
Жич: бие даалт, семинарын хичээлийн илтгэл, эсээ гэсэн хэлбэрүүдээр хийж гүйцэтгэнэ.
Семинарын хичээлийг үнэлэх үнэлгээний шалгуур хуудас
Сэдвийн гол агуулгыг PPT хэлбэрээр бэлтгэсэн байдал
Илтгэх ур чадвар, сэдвийг агуулгын хүрээнд жишээгээр тайлбарлан ярих
Практик ач холбогдол, олон улсын туршлага, шинэлэг санаа дэвшүүлсэн байдал
Багшийн болон бусад багийн асуултад хариулсан байдал
Нийт оноо
0.5
0.5
0.5
0.5
2
Эсээг үнэлэх үнэлгээний шалгуур хуудас
№
Бичлэгийн стандартыг баримталсан байдал
Эхлэл хэсэгт
Өрнөл хэсэгт
Төгсгөл хэсэгт
Логик уялдаа холбоо
Нийт
Үндэслэл буюу зорилгоо тодорхойлж, түүнд хүрсэн байдал
Мэдээллийн боловсруулалтын төвшин, баримт нотолгоонд тулгуурласан байдал
Дүгнэлт хийсэн байдал

0.5
0.5
1
0.5
0.5
3

Эцсийн үнэлгээ, шалгалт, тайлан – 40 оноо
Гүйцэтгэх даалгавар
Оюутны нэр
оноо
Оюутны хувийн бэлтгэл
Харилцаа хандлага
1
Зөв хувцаслалт, энгэрийн тэмдэг
1
Хугацаа барих
1
Билет – 1
Сэдвийн тодорхойлолт
2
Гол агуулгыг бүрэн ярих
2
Онцлог тал
2
Харьцуулалт хийх
2
Сэдвийн ач холбогдол
2
Жишээн дээр тайлбарлах
2
Билет – 2
Сэдвийн тодорхойлолт
2
Гол агуулгыг бүрэн ярих
2
Онцлог тал
2
Харьцуулалт хийх
2
Сэдвийн ач холбогдол
2
Жишээн дээр тайлбарлах
2
Нэмэлт асуулт
Сэдвийн тодорхойлолт
2
Гол агуулгыг бүрэн ярих
2
Онцлог тал
2
Харьцуулалт хийх
2
Сэдвийн ач холбогдол
2
Жишээн дээр тайлбарлах
2

Нийт
40
Улирлын дүн

Хичээлийн хөтөлбөр боловсруулсан багш: Н. Отгонбаяр
Боловсруулсан огноо: 2017 он

Шинэчилсэн огноо: 2017 оны.....сарын.....
Posted by at No comments:
Subscribe to: Posts (Atom)